‘Met Kerstmis? Dan gedenken we de geboorte van het kindje Jezus natuurlijk!’ Of je nu gelovig bent of niet, over de oorsprong van het kerstfeest stel je je niet veel vragen. En toch, de échte roots van het kerstfeest zijn veel twijfelachtiger dan je zou denken.

‘Doe dit om mij te gedenken’?
Hoewel Kerstmis – en dus de geboorte van Jezus - door de meeste christenen vandaag als het belangrijkste feest wordt beschouwd, is het vieren van het feest lang uitgebleven. Nergens in de Bijbel staat er immers dat de geboorte van Jezus herdacht moet worden. Er staat overigens nergens een datum vermeld bij het verhaal. Aanvankelijk was het vieren van verjaardagen bij de christenen zelfs een ongewoon, verfoeilijk gebruik. Het enige verhaal waarbij opgeroepen wordt tot herdenking, is dat van het laatste avondmaal. Daarin zegt Jezus bij het verdelen van het brood en de wijn: ‘Doe dit om mij te gedenken’.

Verjaardagen vieren plots ‘in’ bij de christenen
Waarom zijn de christenen dan toch de geboorte van Jezus beginnen te vieren? Veel heeft te maken met de bekering van de Romeinse keizer Constantijn de Grote tot het christendom. Daardoor werd het christendom de staatsgodsdienst en stopte de vervolging van de gelovigen. De christenen, maar ook de paus en de bisschoppen beschouwden Constantijn als een redder. Zijn gezag in de kerk was dan ook erg groot. Omdat hij graag het Romeinse gebruik van het vieren van verjaardagen in ere hield, stelde hij zich openlijk de vraag wanneer Jezus zou kunnen geboren zijn. Ook de bisschoppen waren steeds meer met die vraag bezig.

25 december als compromis
Keizer Constantijn begreep dat de heidense volkeren het gezag van het Heilig Roomse Rijk alleen maar zouden aanvaarden als de feesten werden gerespecteerd die zij gewoon waren te vieren. Hij besloot ze te kerstenen. In de eindejaarsperiode werden al veel feesten gevierd waarin de zon centraal stond omdat de winterzonnewende dan plaatsvond. Er werd heel vaak een zonnegod vereerd. Die heette Ra in Egypte, Helios in Griekenland, in Rome was het Sol Invictis en in Perzië was het de god Mithras. Bij de Germanen had je de joelfeesten. Die feesten duurden van 24 december tot 6 januari en vonden plaats ter gelegenheid van de midwinter. Er werd gedronken, gegeten en gedanst uit dankbaarheid voor het afgelopen jaar. Voor het nieuwe jaar werden wensen uitgesproken.
Omdat Jezus ook wel het Licht van de Wereld wordt genoemd, leek het ideaal om de geboorte van Jezus te laten samenvallen met deze eindejaarsfeesten. Paus Liberius doopte in 354 de winterfeesten dan ook letterlijk om tot de Kerstkring. De kring begint dus in de nacht van 24 op 25 december wanneer Jezus geboren wordt (Christus-mis of Kerstmis) en eindigt op 6 januari als de drie wijzen de stal bereiken waar Jezus in de kribbe ligt. Deze periode is in vele landen ook een vakantieperiode, het zijn de zogenaamde holidays die afstammen van ‘holy-days’.

Kerstmis vandaag: een mix van kerkelijke en heidense gebruiken
Kerstmis wordt door velen gevierd, zelfs door zij die niet eens geloof hechten aan God of Jezus. Een huis zonder kerstboom wordt bijvoorbeeld al gauw als kil en kaal omschreven. Het is maar normaal dat je gewoon ‘meedoet’. Maar de reden waarom Kerstmis vieren zo populair is, is niet omdat het vieren van verjaardagen zo leuk is of omdat het Bijbelse kerstverhaal zo ontroerend is. Neen, Kerstmis is vooral zo geliefd geworden omdat de Kerk heel veel heidense gebruiken heeft toegelaten in de kerstviering. Zo konden velen zich herkennen in de folklore. Het geven van geschenkjes, het opzetten van een kerstboom, de kerstman, alle tradities hebben het verhaal van een volk te vertellen. Samen maken ze het warme en gezellige winterfeest van vandaag!