Pantheon in Piazza Navona (Rome)

Het Pantheon (Grieks: πας "pas" = elke / θεος "theos" = god) is een gebouw in Rome dat als tempel werd gebouwd tussen 118 en 125 na Christus. Het is in gebruik als Rooms Katholieke basiliek en gewijd aan de Heilige Maria en de martelaren. Pantheon betekent 'gewijd aan alle goden'. Een andere mogelijke vertaling is: 'geheel goddelijk'. Het is het bekendste pantheon ter wereld.

Het oorspronkelijke gebouw dateert uit 27 v.Chr. en werd gebouwd onder het consulaat van Marcus Agrippa. In 80 n. Chr. werd deze tempel tijdens een grote brand die Rome teisterde, verwoest. In 125 liet keizer Hadrianus het Pantheon geheel herbouwen, waarbij het zijn huidige ronde vorm kreeg. Na de val van het West-Romeinse Rijk bleef het Pantheon in bezit van de Byzantijnse keizers, hoewel zij geen werkelijke macht meer hadden in Rome. Keizer Phocas schonk de tempel in 609 aan Paus Bonifatius IV. Deze Paus maakte van het Pantheon een kerk, de Santa Maria ad Martyres. Om deze reden is het Pantheon nooit afgebroken, wat bij de meeste andere niet christelijke tempels in Rome wel gedaan is.

Vanaf de Renaissance werd het Pantheon gebruikt als begraafplaats voor vooraanstaande Italianen, van wie Rafaël Santi en Victor Emmanuel II de bekendste zijn.

Op de gevel aan de voorzijde staat een opvallend grote tekst in bronzen letters:
M · AGRIPPA · L · F · COS · TERTIUM · FECIT

Dit betekent: 'Marcus Agrippa, zoon van Lucius, voor de derde maal consul, heeft dit gebouwd'. Het huidige bouwwerk stamt echter in zijn geheel uit de tijd van Hadrianus. Keizer Hadrianus liet niet zijn eigen naam op de gevel vereeuwigen, omdat hij daarmee de senaat voor het hoofd zou stoten. Keizer Domitianus had enkele gerestaureerde gebouwen met z'n eigen naam beschreven, wat hem niet in dank was afgenomen. Het kwam Hadrianus bovendien niet slecht uit dat er op deze plek al eerder gebouwd was door Agrippa. Door de verbinding aan te houden met Agrippa, rechterhand van keizer Augustus, kon Hadrianus zich als legitiem opvolger van Augustus presenteren.

De inscriptie komt voor in de biografie van Suetonius over keizer Augustus, waarin een adelaar boven de eerste letter "M" ging zitten. Aangezien het Latijnse woord "Mors" (de dood) ook met een M begint, zag Augustus hier een voorteken in dat zijn einde naderde.

Het Pantheon is nog in zeer goede staat, maar mist de bronzen dakbekleding van de koepel. In opdracht van Paus Urbanus VIII Barberini is de bronzen omlijsting van de cassettes in het gewelf en de bronzen ornamenten van de zuilengang omgesmolten. Dit brons is door Bernini gebruikt om er het baldakijn boven het graf van Petrus in de Sint-Pietersbasiliek van te laten gieten. Dit werd als een grof schandaal beschouwd en leidde tot een beroemd geworden uitspraak: quod non fecerunt barbari, fecerunt Barberini, vrij vertaald: wat de Barbaren niet hebben gesloopt, hebben de Barberini wel afgebroken. Ook bouwde Bernini op de voorgevel twee kleine klokkentorentjes. Deze zijn echter in de 19e eeuw weer verwijderd.